किसी शब्द का विपरीत (उल्टा) अर्थ बताने वाले शब्द को विलोम शब्द कहते हैं। जो शब्द अर्थ की दृष्टि से परस्पर विपरीत होते हैं, उन्हें विपरीतार्थी/विपरीतार्थक या विलोम शब्द कहते हैं।
विलोम शब्द के समय ध्यान रखना चाहिए कि तत्सम शब्दों का विलोम तत्सम और तद्भव शब्दों का विलोम तद्भव ही होता है तथा एकवचन शब्द का विलोम भी एकवचन ही होगा, बहुवचन नहीं।
नीचे तालिका व pdf file में 500 विलोम शब्द है जिसका download लिंक नीचे में है।
विलोम शब्दों का संग्रह
शब्द | विलोम |
---|---|
अक्षम | सक्षम |
अक्षत | विक्षत |
अंधकार | प्रकाश |
अकाल | सुकाल |
अमृत | विष |
अमावास्या | पूर्णिमा |
अधिक | अल्प |
अधिकृत | अनाधिकृत |
अधिकतम | न्यूनतम |
अभिज्ञ | अनभिज्ञ |
अभिसरण | अपसरण |
अर्पित | गृहीत |
अथ | इति |
अर्थ | अनर्थ |
अति | अल्प |
अतिवृष्टि | अनावृष्टि |
अनिवार्य | वैकल्पिक / ऐच्छिक |
असम्भव | सम्भव |
अग्नि | जल |
अभ्यस्त | अनभ्यस्त |
अपमान | सम्मान |
अपेक्षा | उपेक्षा |
अपना | पराया |
अवनति | उन्नति |
अच्छा | बुरा |
अनाथ | सनाथ |
अनाहूत | आहूत |
अनागत | आगत |
अनुकूल | प्रतिकूल |
अनुक्रिया | प्रतिक्रिया |
अनुराग | विराग |
अनुग्रह | विग्रह |
अनुलोम | प्रतिलोम |
अनैक्य | ऐक्य |
अनेकता | एकता |
अगम | सुगम |
अगला | पिछला |
अग्र | पश्च |
अग्रज | अनुज |
अल्पज्ञ | बहुज्ञ |
अल्पज्ञ | सर्वज्ञ |
अल्पायु | दीर्घायु |
अल्पसंख्यक | बहुसंख्यक |
शब्द | विलोम |
---|---|
आदर | अनादर |
आदान | प्रदान |
आदत्त | प्रदत्त |
आर्द्र | शुष्क |
आवश्यक | अनावश्यक |
आवृत | अनावृत |
आवश्यक | अनावश्यक |
आचार | दुराचार |
आत्मविश्वास | आत्मसंशय |
आत्मा | परमात्मा |
आना | जाना |
आगमन | प्रस्थान |
आगामी | विगत |
आगे | पीछे |
आग्रह | दुराग्रह |
आलोक | अंधकार |
आलस्य | स्पूर्ति |
अर्पण | ग्रहण |
अस्वस्थ्य | स्वस्थ |
अस्त | उदय |
अदेय | देय |
अवनि | अम्बर |
अर्वाचीन | प्राचीन |
आध्यात्मिक | भौतिक |
आधार | निराधार |
आधुनिक | प्राचीन |
आय | व्यय |
आयात | निर्यात |
आकर्षण | विकर्षण |
आकाश | पाताल |
आमंत्रित | अनामंत्रित |
आश्रित | निराश्रित |
आस्तिक | नास्तिक |
आदि | अंत |
आविर्भूत | तिरोभूत |
आरंभ | अंत |
आरोही | अवरोही |
अशांति | शांति |
आशा | निराशा |
आसक्त | अनासक्त |
आस्था | अनास्था |
आडम्बर | सादागी |
अधिकतम | न्यूनतम |
इच्छा - अनिच्छा
ईश - अनीश
ईश्वर - अनीश्वर
ईमानदार - बेईमान
इसका - उसका
इकट्ठा - अलग
इधर - उधर
इष्ट - अनिष्ट
उद्धत - सौम्य
उधार - नकद
उचित - अनुचित
उपयोग - दुरूपयोग
उपयुक्त - अनुपयुक्त
उपकार - अपकार
उपमा - अनुपमा
उपमान - उपमेय
उपस्थित - अनुपस्थित
उपसर्ग - प्रत्यय
उदय - अस्त
उदयाचल - अस्ताचल
उद्घाटन - समापन
उर्वर - अनुर्वर/बंजर/ऊसर
उच्च - निम्न
उत्कर्ष - अपकर्ष
उत्कृष्ट - निकृष्ट
उत्थान - पतन
उत्पति - विनाश
उत्साह - निरूत्साह
उत्तम - अधम
उत्तीर्ण - अनुत्तीर्ण
उत्तर - दक्षिण
उत्तरायण - दक्षिणायन
उज्ज्वल - धूमिल
उन्मूलन - रोपण
उन्नति - अवनति
उग्र - सौम्य
उल्लास - विषाद
उर्ध्व - निम्न
ऊँचा - नीचा
ऊपर - नीचे
- एक – अनेक
- एकल – बहुल
- एकता – अनेकता
- एकत्र – विकीर्ण
- एकपक्षीय – बहुपक्षीय
- एकाधिकार – सर्वाधिकार
- एकाग्रचित – अन्यमनस्क
- एड़ी – चोटी
- ऐश्वर्य – अनैश्वर्य
- औचित्य – अनौचित्य
- औपचारिक – अनौपचारिक
- औरस – दत्तक
- ओजस्वी – निस्तेज
- कल – आज
- क्रम – व्यतिक्रम
- कटु – मधुर
- कृष्ण – शुक्ल
- कृत्रिम – प्राकृत
- कृतज्ञ – कृतघ्न
- कठोर – कोमल
- कर्कश – सुशील
- कर्मण्य – अकर्मण्य
- कठिन – सरल
- कनिष्ठ – ज्येष्ठ
- कीर्ति – अपकीर्ति
- कपूत – सपूत
- कायर – साहसी
- कार्य – अकार्य
- कोमल – कठोर
- कदाचार – सदाचार
- कुमारी – विवाहिता
- कुटिल – सरल
- कुशल – अकुशल
- कलयुग – सतयुग
- कलंक – निष्कलंक
- कल्पना – यथार्थ
- कलुष – निष्कलुष
- खण्डन – मण्डन
- खरा – खोटा
- खास – आम
- खर्च – आमदनी
- खुला – बंद
- खेद– प्रसन्नता
- खगोल – भूगोल
- गणतंत्र – राजतंत्र
- गृहीत – त्यक्त
- गम्भीर – वाचाल
- गमन – आगमन
- गरिमा – लघिमा
- गहरा – उथला

गहन - विरल
गीला - सूखा
गरल - सुधा
गोचर - अगोचर
गुण - अवगुण/दोष
गुप्त - प्रकट
गगन - पृथ्वी
ग्रहण - त्याग
ग्राह्य - त्याज्य
ग्रस्त - मुक्त
घटना - बढ़ना
घरेलू - बाहरी
घात - प्रतिघात
घोषित - अघोषित
घाटा - लाभ
घना - विरल
घृणा - प्रेम
चल - अचल
चंचल - स्थिर
चर्चित - अचर्चित
चोटी - एड़ी
चतुर - मूढ़
चेतन - अचेतन
चिंतित - निश्चिंत
चिकना - खुरदरा
चिरंतन - नश्वर
चिरायु - अल्पायु
जय - पराजय
ज्योति - तम
जंगम - स्थावर
जटिल - सरल
जीवित - मृत
जीवन - मरण
जीत - हार
जालिम - रहमदिल
जागृत - सुप्त
जागरण - निद्रा
जाग्रत - सुषुप्त
जड़ - चेतन
ज्वार - भाटा
जन्म - मृत्यु
जल - थल
जल - स्थल
तरूण - वृद्ध
त्याज्य - ग्राह्य
तृप्त - अतृप्त
तीव्र - मंद
तामसिक - सात्विक
ताप - शीत
तारीफ - शिकायत
तट - मझधार
झोपड़ी - महल
झूठ - सच
ठंडा - गर्म
ठहरना - जाना
ठीक - गलत
ठोस - तरल
थोक - फुटकर/परचून
थोड़ा - बहुत
थलचर - जलचर
निर्धन - धनी
नियमित - अनियमित
निंदा - स्तुति
निकट - दूर
निर्माण - ध्वंस
निर्मल - मलिन
निर्भीक - भयभीत
निरक्षर - साक्षर
निरर्थक - सार्थक
निराकार - साकार
निरामिश - सामिष
निराशा - आशा
निडर - कायर
निश्चल - चंचल
नित्य - अनित्य
निर्जीव - सजीव
निन्दा - स्तुति
निर्गुण - सगुण
नया - पुराना
न्याय - अन्याय
न्यून - अधिक
नकारात्मक - सकारात्मक
नीरस - सरस
नर - नारी
नरक - स्वर्ग
नास्तिष्क - आस्तिक
नागरिक - ग्रामीण
नवीन - प्राचीन
नेकी - बदी
नैतिक - अनैतिक
नूतन - पुरातन
नगर - ग्राम
Vilom Shabd in Hindi (Antonyms)
शब्द | विलोम |
---|---|
पक्ष | विपक्ष |
पक्का | कच्चा |
पठित | अपठित |
परिहार्य | अपरिहार्य |
परिश्रम | विश्राम |
पवित्र | अपवित्र |
पराया | अपना |
परोक्ष | प्रत्यक्ष |
परतंत्र | स्वतंत्र |
पात्र | अपात्र/कुपात्र |
पाक | नापाक |
पारितोष | दंड |
पारदर्शक | अपारदर्शक |
पास | दूर |
पालक | संहारक |
पसंद | नापसंद |
पदोन्नत | पदावनत |
पुण्य | पाप |
पुरूष | स्त्री |
पुरातन | नवीन |
पता | खोज |
पतन | उत्थान |
पूर्ण | अपूर्ण |
पूर्णता | अभाव |
पूर्णिमा | अमावस्या |
पूरा | अधूरा |
पूर्व | पश्चिम |
पूर्ववत् | नूतनवत् |
पूर्ववर्ती | परवर्ती |
प्रकृत | अप्रकृत |
प्रकाश | अंधकार |
प्रशिक्षित | अप्रशिक्षित |
प्रतिकूल | अनुकूल |
प्रीति | द्वेष |
प्रायः | बहुधा |
प्रशंसा | निंदा |
प्राकृतिक | कृत्रिम |
प्राकृतिक | अप्राकृतिक |
प्राचीन | अर्वाचीन |
प्रातः | सांय |
प्रवेश | निकास |
प्रवेश | निर्गम |
प्रत्यक्ष | परोक्ष |
प्रत्याशित | अप्रत्याशित |
प्रजा | राजा |
प्रलय | सृष्टि |
पृथक | संयुक्त |
शब्द | विलोम |
---|---|
मृदुल | रूक्ष |
मंद | द्रुत |
मंद | त्वरित |
मलिन | निर्मल |
महीन | मोटा |
महात्मा | दुरात्मा |
महान | क्षुद्र |
मीठा | कड़वा |
मालिक | नौकर |
माता | पिता |
मोक्ष | बंधन |
मौखिक | लिखित |
मौन | मुखर |
मान | अपमान |
मानक | अमानक |
मानव | दानव |
मानवीय | अमानवीय |
मुख्य | गौण |
मुसीबत | आराम |
मुनाफा | नुकसान |
मेहमान | मेजबान |
मूक | वाचाल |
मूर्त | अमूर्त |
मूल्यवान | मूल्यहीन |
मित्र | शत्रु |
मितव्ययी | अपव्ययी |
फायदा | नुकसान |
फल | निष्फल |
यथार्थ | कल्पित |
यश | अपयश |
याचक | दानी |
योग्य | अयोग्य |
योग्यता | अयोग्यता |
विधवा | सधवा |
वियोग | संयोग |
विख्यात | कुख्यात |
विद्वान | मूर्ख |
विशिष्ट | सामान्य |
विशिष्ट | साधारण |
विपत्ति | संपत्ति |
विरल | सुलभ |
विशेष | साधारण |
विशेष | सामान्य |
विस्मरण | स्मरण |
विस्तृत | संक्षिप्त |
विस्तार | संक्षेप |
विस्तारण | संक्षेपण |
विलोम शब्द Vilom Shabd in Hindi 500+ pdf
इसे भी पढ़े
550+ Anek Shabdon Ke Liye Ek Shabd (One word substitution) अनेक शब्दों के लिए एक शब्द
राज्यों और केन्द्र शासित प्रदेशों के मुख्यमंत्री और राज्यपालों की नवीनतम सूची 2023
3 thoughts on “Vilom Shabd in Hindi [pdf]”